اختلال پارانویید یا شکاک بودن یکی از اختلالات شخصیتی است. از ویژگی های شخصیتی افراد مبتلا به این اختلال بی اعتمادی و بدگمانی بدون دلیل به دیگران است. بنابه اعلام انجمن روان پزشکی آمریکا این اختلال معمولاً از اوایل بزرگسالی شروع شده و در مردان شایع تر از زنان است و مانند اکثر اختلالات شخصیتی، اختلال شخصیت پارانویید نیز به طور معمول با افزایش سن شدت یافته و در دهه ۴۰ یا ۵۰ زندگی به اوج خود می رسد.

چه چیزی موجب اختلال شخصیت پارانوئید می شود؟ علت سوء ظن چیست؟

علت دقیق آن مشخص نیست، اما به احتمال زیاد شامل ترکیبی از عوامل بیولوژیکی و روان شناختی است.این واقعیت که PPD بیشتر در افرادی شایع است که بستگان نزدیک با شیزوفرنی و اختلال ذهنی دارند، ارتباط ژنتیکی بین دو اختلالات (ممکن است در خانواده اجرا شود) را نشان می دهد.

همچنین باور بر این است که تجربیات اولیه کودکی از جمله ضربه روحی یا عاطفی، نقشی در رشد اختلال شخصیت پارانوئید ایفا می کنند.

افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید، همیشه در حال نگهبانی دادن هستند، و معتقدند که دیگران به طور مداوم در حال تلاش برای تحقیر کردن، آسیب و یا تهدید کردن آن ها هستند.

اینها عموماً باورهای بی اساس و همچنین عادات سرزنش و عدم اعتماد، به توانایی خود برای ایجاد روابط نزدیک و یا حتی کار ساز تداخل دارند.

افراد مبتلا به اختلال شکاک بودن دارای این موارد هستند:

• شک به تعهد، وفاداری و یا اعتماد دیگران را دارند، و معتقدند که دیگران از آن ها سواستفاده می کنند یا آن ها را فریب می دهند.
• میل ندارند به دیگران اعتماد کنند و یا اطلاعات شخصیشان را فاش کنند، زیرا می ترسند که اطلاعاتشان علیه آن ها مورد استفاده قرار گیرد.
• عصبانی هستند و کینه جو.
• شدیداً حساس هستند و انتقاد ضعیفی از خود نشان می دهند.
• معانی پنهان را در سخنان معصومانه و یا قیافه عادی دیگران می خوانند.
• حملات ادراکی به شخصیت آن ها برای دیگران مشهود نیست؛ معمولاً با عصبانیت واکنش نشان می دهند و در واکنش به بقیه سریع عمل می کنند.

چگونگی تشخیص اختلال پارانویید

اگر علائمی که در بالا ذکر شد یک ماه یا بیشتر در فرد طول بکشد گفته می شود که شخص به اختلال پارانویید مبتلا است. اگر پزشک با آزمایشات تشخیصی مختلفی که انجام داد بیماری جسمی را رد و دلیل جسمی برای علائم پیدا نکرد ممکن است فرد را به روان پزشک یا روانشناس برای تشخیص و معالجه بیماری های روحی روانی ارجاع دهد. روانشناسان و روان پزشکان نیز با استفاده از ابزارهای مصاحبه و ارزیابی های ویژه نوع اختلال شخصیت را مشخص می کنند.

سیامک نویری؛ دکترای روانشناسی بالینی در ارتباط با اختلال پارانویید این چنین می گوید: «این بیماری به معنای شک و وارسی اعضای خانواده است. بیمار همواره در پی ثابت کردن بی وفایی و خیانت همسر، مادر، خواهر و سایر اعضای خانواده است و ذهنش سرشار از اطلاعاتی است که به کمک آن، مجرم بودن دیگران را ثابت می کند. فرد بیمار، از شخصیت آرام و مهربانی برخوردار است. در منظر مردم بسیار مودبانه و متشخص رفتار می کند. این نوع برخورد سبب می شود که هیچ کس به بیمار بودن او شک نکند و اگر شکی به همسرش کرد، همه همسر فرد بیمار را مقصر بدانند.»

چگونه اختلال شخصیت پارانویید درمان می شود؟

این اختلال مانند یک بیماری مزمن است که به سختی به انواع درمان جواب می دهد و بیشتر مبتلایان به دنبال معالجه نیستند زیرا در خودشان مشکلی نمی بینند که به دنبال درمان آن باشند.

بی اعتمادی به دیگران یک چالش بزرگ برای متخصصانی است که می خواهند به این بیماران کمک کنند؛ زیرا اعتماد یک عامل مهم روان درمانی است، از این رو بسیاری از مبتلایان از برنامه درمانی خود پیروی نمی کنند و حتی ممکن است انگیزه های درمانگران را نیز زیر سؤال ببرند.

درمان پارانویید معمولاً از طریق دارو و درمان شناختی رفتاری انجام می شود. داروی خاصی برای درمان این اختلال وجود ندارد ولی با این وجود، ممکن است داروهایی مانند داروهای ضداضطراب، ضدافسردگی و… برای کنترل آن تجویز شود. رفتاردرمانی نیز به فرد کمک می کند تا تاثیر افکار غیرمنطقی را کاهش و مهارت های اجتماعی فرد افزایش پیدا کند. اصولاً درمان بر تقویت اعتمادبه نفس، بهبود تعاملات اجتماعی و افزایش حس همدلی و اعتماد متمرکز است.

زندگی با افراد مبتلا به اختلال پارانویید

زندگی با این اشخاص بسیار دشوار است و صبر زیادی را می طلبد؛ بنابراین لازم است:

فرد را نسبت به درمان تشویق کنید

افراد مبتلا به این اختلال به دلیل اینکه از اعتمادبه نفس کافی برخوردار نیستند لذا تمایلی به حضور در جلسات درمانی نداشته و از مصرف داروهای تجویز شده اجتناب می کنند بنابراین لازم است آن ها را تشویق کنید تا برنامه درمانی خود را دنبال کنند.

دوپهلو صحبت نکنید

جملات ساده، کلمات بدون ابهام و همراه باصداقت احتمال سوء تفسیر را کاهش می دهد.

به عقایدشان احترام بگذارید

برای اشخاصی که از این اختلال رنج می برند توهمات، بسیار واقعی است؛ بنابراین با او بحث نکنید تا توهماتش را غیرواقعی جلوه دهید. به او نشان دهید که به عقایدش احترام می گذارید ولی جوری وانمود نکنید که توهماتش واقعی است.

پیش بینی محرک ها

علائم این اختلال با قرار گرفتن در شرایط جدید و استرس زا تشدید می شود. با پیش بینی این شرایط می توانید فرد مبتلا را برای تغییرات جدید آماده و از وخیم شدن علائم جلوگیری کنید.

روی نقاط قوت تاکید کنید

افراد مبتلا به پارانویید بسیار هوشمند و دارای عملکرد بالایی هستند. از او به عنوان یک فرد باهوش یاد کنید و روی صفات و رفتارهای مثبت او تمرکز کنید.

مراقبت سلامتی خودتان باشید

مراقبت از یک بیمار پارانویید مشکلات زیادی می تواند به همراه داشته باشد بنابراین سلامتی خود را حفظ کنید، از کار افتادن شما باعث می شود مراقبت هایتان کمتر شود، پس استراحت کافی داشته باشید و به تغذیه و ورزش خود اهمیت دهید تا انرژی تان بیشتر شده و بتوانید با افزایش استرس راحت تر روبرو شوید.

به دنبال تعادل باشید

برای رسیدگی به سایر جنبه های زندگی نیز زمان برابر بگذارید. با بیمار در رابطه با مباحثی غیر از بیماری اش گفتگو کنید و به یاد داشته باشید که پارانویید فقط یک نگرانی در زندگی شما است و نه نقطه تمرکز شما در زندگی.

آگاهی خود را بالا ببرید

در مورد انواع پارانویید  یا شکاک بودن تحقیق کنید و اطلاعاتتان را بیشتر کنید و سعی کنید علائمی را که مشاهده می کنید و درمانی که روی بیمارتان در حال انجام است را درک کنید.

درمان های بیماری پارانوئید:

اختلال شخصیت پارانویید یا شکاک بودن به طور کلی با روان درمانی درمان می شود.

درمان شناختی اغلب در کمک به افراد موثر است که الگوهای فکری تحریف شده و رفتارهای ناهنجار را تنظیم می کنند.

درمان رفتاری شناختی یک نوع روان درمانی است که به بیماران کمک می کند افکار و احساساتی را که بر رفتارها تاثیر می گذارند، درک کنند.

درمان رفتاری شناختی CBT عموماً برای درمان طیف وسیعی از اختلالات شامل هراس ها، اعتیاد، افسردگی و اضطراب به کار می رود.

درمان رفتار شناختی به طور کلی کوتاه مدت بوده و بر کمک به مشتریان در پرداختن به یک مساله بسیار خاص متمرکز است. در طی دوره درمان، افراد یاد می گیرند که چطور الگوهای فکری مخرب را شناسایی و تغییر دهند که تاثیر منفی بر رفتارشان دارند.