گیاهان کوهی دنا در خطر انقراض قرار دارند اما امسال در سایه کرونا، این گیاهان نفس کشیدند تا با تعطیلی بازار فروش گیاهان کوهی و مسدود شدن جاده‌های دسترسی به مناطق کوهستانی، تقاضا کاهش یابد.

هر ساله با فرارسیدن بهار و آغاز شکوه رویش طبیعت، پای دلالان نیز به غنیمت‌های بسیار دنا باز می‌شود تا گیاهان کوهی کهگیلویه و بویراحمد که از گذشته بر سفره این مردمان جای داشته است، در بازارهای دیگر استان‌ها به فروش برسد.

خریدوفروش این گیاهان توسط دلالان سبب شده که هر ساله گیاهان بیشتری در معرض انقراض قرار گیرند و چندین گونه کمیاب گیاهی دنا نیز در گذشته به تاراج رفته و منقرض‌شده که یکی از این گیاهان چای کوهی یا زرابی است که در درمان بیماری‌های ویروسی و تقویت سیستم ایمنی بسیار تأثیرگذار بود.

«زرابی»، «کرفس»، «آنغوزه»، «بن سرخ»، «ریواس»، «بیلهر»، «قارچ»، «تره»، «موسیر»، «کنگر» و «جاشیر» برخی از گیاهان خوراکی و دارویی در این استان هستند که گل نداده چیده می‌شوند اما امسال فرصتی شد تا با کم شدن تقاضاها و تعطیلی بازار فروش گیاهان کوهی و بسته شدن جاده‌های کوهستانی اندکی از تاراج طبیعت کاسته شود.

در این خصوص مدیرکل منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد گفت: در سال جاری با توجه به شیوه کرونا، در راستای اجرای طرح فاصله‌گذاری اجتماعی در هفته پایانی سال مقرر شد که همه مسیرهای ورودی به جنگل‌ها و طبیعت استان را مسدود کنیم.

حکمتیان افزود: مسدودسازی از بیستم اسفندماه انجام شد که این امر منجر به کاهش حضور جمعی مردم در طبیعت و به دنبال آن کاهش ریشه‌کنی گیاهان کوهی و جلوگیری از قطع درختان شد.

وی اظهار داشت: مردم در روستاها در اجرای این طرح همکاری مطلوبی داشتند.

حکمتیان با بیان اینکه در فصل بهار سودجویان گیاهانی مثل کنگر، بیلهر، بن سرخ یا لیزک، قارچ و بیلهر را ریشه‌کن و در بازار دیگر استان‌ها به فروش می‌رسانند، گفت: گیاه بیلهر یا کندل کوهی از خانواده چتریان است که در ارتفاعات بالای دو هزار و ۵۰۰ متری کوه‌های دنا در کهگیلویه و بویراحمد می‌روید و سالانه مورد هجوم دلالان است که در سال جاری با کاهش ورود به جنگل‌ها و کاهش برداشت و نبود بازار تا امروز، برداشت این گیاهان کاهش داشته است.

وی افزود: در استان ما بیلهر، بن سرخ، جاشیر و برخی گیاهان دیگر در خطر انقراض هستند و برخی گیاهان نیز متأسفانه به دلیل برداشت بی‌رویه منقرض شده‌اند.

فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی شهرستان بویراحمد نیز در این خصوص گفت: ورودی جنگل‌ها در شهرستان بویراحمد در ۳۰ نقطه به‌وسیله لودر مسدود شد.

عادل آرامش افزود: خودروهای متخلف نیز در این راستا توقیف شدند که تا کنون ۳۰ خودرو توقیف‌شده است.

وی بیان داشت: شهرستان‌های بویراحمد و دنا در منطقه سردسیری قرارگرفته و کهگیلویه و بویراحمد با داشتن ۲۸۰ تفرجگاه طبیعی به دلیل تنوع آب و هوایی سالیانه میزبان افزون بر سه میلیون نفر گردشگر در فصول مختلف سال است و در سال جاری در راستای اجرای طرح فاصله‌گذاری اجتماعی مبادی ورودی جنگل‌ها مسدود شد که این امر همچنین در حفظ منابع طبیعی و محیط‌زیست و گیاهان کوهی بسیار مؤثر بود.

بهار که می‌رسد و طبیعت باید جانی دوباره بگیرد، ردپای بوته کنان چهره سبز طبیعت کهگیلویه و بویراحمد را می‌خراشد و گیاهانی همچون چویل، درمنه، بومادران، پونه کوهی، برنجاسب، آویشن، زرآبی یا چای کوهی، بابونه، چوبک، جلپه، خاری، پشموک، توت سهری، میخک، انگیون، کارده، ریواس، پیاز وحشی یا تره، ختمی وحشی، بن سرخ، کتیرا، گل گاوزبان، بیلهر، خاکشیر، پرسیاوشان و چندین گونه گیاهی دیگر که از مهم‌ترین گیاهان دارویی و خوراکی استان هستند، در جیب دلالان به یغما می‌روند.

یک کارشناس منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد گفت: گیاهان بسیاری هستند که بر اثر برداشت بی‌رویه و ریشه‌کنی در خطر انقراض قرار داشته یا منقرض‌شده‌اند.

زهرا زارع افزود: یکی از این گیاهان زرابی یا چای کوهی است که رویشگاه‌های خود در دنا را ازدست‌داده است.

وی با بیان اینکه به این گیاه زرین گیاه نیز می‌گویند، گفت: یکی از مهم‌ترین مزایای این گیاه تقویت سیستم ایمنی است.

زارع اظهار داشت: این گیاه ضدالتهاب بوده و در درمان ناراحتی‌های گوارشی و اعصاب نقش دارد.

برداشت بی‌رویه و ریشه‌کنی برخی از گیاهان کوهی همچون بیلهر و بن سرخ و… این گیاهان را در معرض انقراض داده و مردم این گیاهان را با ریشه از خاک خارج می‌کنندوی «بومادران» را از معروف‌ترین گونه دارویی دنا عنوان کرد و اظهار داشت: این گیاه اغلب به‌عنوان داروی قطع تب استفاده می‌شود و در درمان سرماخوردگی نیز مفید است.

زارع تصریح کرد: بابونه، زنجبیل، شیرین‌بیان، رازیانه، پنیرک و مرزنجوش را از دیگر گیاهان کمیاب و بومی دنا است.

وی افزود: گیاهان انغوزه، باریجه و گزانگبین سه گونه کمیاب در دنیا در منطقه زیست‌کره دنا می‌رویند.

زارع بیان داشت: برداشت بی‌رویه و ریشه‌کنی برخی از گیاهان کوهی همچون بیلهر و بن سرخ و… این گیاهان را در معرض انقراض داده و مردم این گیاهان را با ریشه از خاک خارج می‌کنند.

اما یکی از گیاهانی که باوجود نظارت همچنان با برداشت بی‌رویه روبرو است، گیاه «بیلهر» است که باوجود تلخی همچنان تقاضای زیادی برای آن وجود دارد.

این گیاه، تلخی بسیار زیادی دارد و میزان مصرف آن باید مقدار بسیار کمی در سال باشد، اما بومیان ابتدا تلخی آن را می‌زدایند و سپس به طرق مختلف مصرف می‌کنند.

به گفته کارشناسان تا چند سال آینده اثری از این گیاه خوراکی در کوه‌های استان مشاهده نخواهد شد و بااینکه مطالعات محققان نشان داده که مصرف زیاد آن، سبب ایجاد سرطان در دستگاه گوارشی و ازکارافتادن کبد می‌شود اما هنوز مردم به میزان زیاد از این گیاه استفاده می‌کنند.

قارچ کوهی از دیگر گیاهانی است که متأسفانه بازار خوبی دارد و دلالان از این بازار سودهای بسیار می‌برند و قیمت آن نیز در سال گذشته تا کیلویی ۱۵۰ هزار تومان نیز رسید.

یکی دیگر از گیاهان کوهی که در خطر انقراض قرار دارد، گیاه «بن سرخ» است که در اصطلاح محلی به آن لیزک کی گویند و یکی دیگر از گیاهانی است که مصرف بسیار بالایی دارد و مردم از آن در برنج استفاده می‌کنند و با وجوداینکه مصرف زیاد این گیاه کوهی برای بدن مضر است اما همچنان به‌صورت بسیار زیادی از این گیاه استفاده می‌شود.

هاشمی یادآور شد: گونه‌های اندمیک گیاهی دنا، ۱۵ برابر سوئد و ۲۰ برابر هلند و نروژ است و این منطقه هنوز هم از غنی‌ترین مناطق زیستی از لحاظ تنوع گیاهی و جانوری در دنیا محسوب می‌شود.

منطقه حفاظت‌شده دنا طی میلیون‌ها سال بر اثر تغییرات اقلیمی در دوران مختلف زمین‌شناسی و پشت سر گذاشتن اعصار و یخبندان به پناهگاهی برای گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری بدل شده که بسیاری از آن‌ها امروز به گونه‌های بومی تبدیل‌شده‌اند.

منطقه حفاظت‌شده دنا در شمال شهر یاسوج و سی سخت، جنوب استان اصفهان و بخش کوچکی از جنوب استان چهارمحال و بختیاری در حوزه آبریز کارون قرار گرفته، یک منطقهٔ کاملاً کوهستانی است که اختلاف ارتفاع بلندترین و پست‌ترین نقاط منطقه بالغ بر سه هزار متر است.

منطقه حفاظت‌شده دنا همچنین دارای بالاترین غنای گونه‌ای پستانداران در میان مناطق بررسی‌شده زاگرس مرکزی است و درعین‌حال با بیشترین احتمال خطر انقراض محلی نیز روبرو است به همین دلیل اولویت حفاظتی آن از مناطق دیگر بیشتر است.

تنوع بسیار گونه‌های گیاهی و جانوری منطقه سبب شده که سودجویان به این منابع کم‌نظیر دست‌درازی کرده و زخم‌های فراوانی بر پیکر دنا بنشانند که گاه مرهمی برای آن‌ها نیست.

شرایط توپوگرافی ویژه، وجود آبشارها و رودخانه‌های پرآب در منطقه، شرایط سخت و سرد ارتفاعات بلند و برف‌گیر و در نهایت حضور حیات‌وحش متنوع در آن سبب شده که این منطقه به‌عنوان نمونه‌ای بارز در غرب کشور در رشته‌کوه زاگرس مشخص شود.

این منطقه از نظر شرایط اقلیمی به سه بخش کاملاً مجزا شامل ارتفاعات بلند، جنگل‌های خشک و نیمه‌خشک و نیمه استپی سرد تقسیم شده و این تنوع اقلیمی سبب شده که تنوع حیات‌وحش و پوشش گیاهی بسیار غنی در منطقه پدید آید و تا ارتفاع نزدیک به ۲۵۰۰ متری پوشش گیاهی بلوط با اقتدار بر بقیه پوشش‌ها غلبه دارد و در ارتفاع بالاتر از ۲۵۰۰ متر نیز بلوط‌ها جای خود را به درختچه‌های کوچک، گون‌ها و درختانی مانند سرو کوهی می‌دهند تا زیبایی دنا را دوچندان کنند.

هرچند تیغ تیز خودخواهی و سودجویی هر ساله چهره این عروس زیبا را می‌خراشد و هنوز هم آمار دقیقی از میزان برداشت گیاهان خوراکی در این استان وجود ندارد اما دنا همچنان استوار و مهربان و سخاوتمند، زیبایی و طروات و نعمت را بر مردمانش ارزانی می‌دارد.

یکی از زیباترین مخلوقات در این گستره بی‌نهایت زیبایی و سخاوت، لاله واژگون است.

این گیاه بومی زاگرس بوده و آن را گُل اَشک، اشک مری و تاج قیصر نیز می‌نامند و هر ساله این گل در اواسط فرودین رخ می‌نماید و تا اواسط اردیبهشت‌ماه گل میهمان دنا است اما متأسفانه ریشه کنی این گل سبب شده که گونه زرد رنگ این گل به‌وسیله انسان، دام‌ها و تغییرات کاربری زمین‌های کوهستانی در خطر جدی انقراض قرار بگیرد.