ماهی گلدفیش (gold fish) یا ماهی گلی شاید بیشترین سابقه شناسایی را برای انسان دارد. در کشور ما قرنهاست که از آن برای مراسم سنتی تحویل سال استفاده می شود.

از ویژگیهای مهم ماهی گلدفیش این است که همواره در صد نرها از مادهها کمتر است و با گذشت زمان و افزایش عمر، خیلی از نرها به ماده تبدیل می شوند. گهگاه ممکن است که در یک ماهی ماده که تخم تولید کرده است آثاری از بیضه هم دیده شود.

برای موفقیت در امر تکثیر، بهتر است نرها و مادههای که از پیش شناسایی شده اند از اواخر شهریور یا اوایل مهر تا اوائل اردیبهشت از هم جدا شوند. وقتی جنس ها از هم جدا شده اند، بایستی به آنها غذاهای کافی و مناسب با پروتئین زیاد و چربی نسبتا کم داده شود. غذاهای زنده مانند کرم خونی، کرم سفید و کرم توبیفکس بسیار مناسب هستند و در مواقعی که امکان تامین غذای زنده وجود ندارد، میتوان از غذاهای کارخانه ای تهیه شده برای ماهی گلدفیش استفاده نمود.

دانه های مرواریدی اشاره شد معمولا تنها در نرها ایجاد می شوند ولی همانگونه که گفته شد. گزارشهایی هم وجود دارند که امکان تولید تعدادی از آنها را در ماهی ماده هم تایید نموده اند این دانه ها همانند دانه هایی است که در ماهی سفید نر دریای خزر حدود ۲ ماه پیش از تخمریزی به وجود می آیند و در ماهی سفید ماده به هیچ وجه دیده نمی شوند. ایجاد دانه های مرواریدی در نرها حاکی از آماده شدن مادهها هم برای تخمریزی می باشد.

افزایش درجه حرارت نقش زیادی در آماده شدن ماهیها برای تخمریزی دارد، پدیده ای که در طبیعت بصورت طبیعی صورت می گیرد. اگر آماده سازی به روش دستی صورت گیرد، میتوان در همه فصول سال از ماهی گلدفیش تخم گرفت.

برای این منظور درجه حرارت و غذا نقش اصلی را بازی می کنند. برای وادار کردن این ماهیها به رسیدگی جنسی، ابتدا بایستی در عرض یک هفته، یک فنجان کرم خونی به آنها داد (به یک جفت). جمع آوری کرم خونی چندان ساده نیست (عمادی، ۱۳۸۷).

پس از آن بایستی درجه حرارت آب را که زیر ۲۰ درجه سانتیگراد است کم کم ۵ تا ۱۰ درجه سانتیگراد افزایش داد. این ماهی ها آمادگی تخمریزی را پیدا خواهند کرد. در فصل طبیعی تخمریزی اگر در داخل آکواریوم از بخاری استفاده نشده و حرارت آب همانند حرارت محیط بیعی و یا کمی گرمتر است، بایستی یکی دو هفته پیش از تخمریزی با استفاده از یک بخاری ترموستات دار حرارت آب را تدریجا به ۲۶ تا ۲۷ درجه سانتیگراد افزایش داد.

قبل از قراردادن مولدها در آکوآریوم و یا استخرهای خاکی کوچک و یا حوضچه های پلاستکی، بهتر است آنها را ضدعفونی نمود.

برای ضدعفونی و از بین بردن انگلهای روی بدن ماهیهای مولد، ۲ روش وجود دارد :

• ۱-استفاده از محلول آب نمک به میزان ۲ قاشق غذخوری پُر، در هر ۵ لیتر آب به مدت یک هفته و تعویض روزانه آب نمک.
• ۲-استفاده از محلول پرمنگنات ۳ میلیگرم در لیتر به مدت ۲۴ ساعت و تکرار آن ۲ مرتبه دیگر بصورت یک روز در میان.

از آنجا که هم آوری یا تعداد تخمهای تولید شده توسط ماهی ماده زیاد است، بایستی از آکواریوم های بزرگ برای تولیدمثل استفاده نمود. در صورت امکان و داشتن تعدادی بیشتر از یک جفت مولد، بهتر است از استخرهای خاکی کوچک با عمق ۶۰ تا ۸۰ سانتیمتر و در صورت نداشتن آن از وان ها و حوضچه های پلاستیکی مناسب برای تخم­ریزی استفاده نمود.

برای این کار، بایستی حوضچه پلاستیکی را که هرچه بزرگتر باشد بهتر است به خوبی تمیز نمود و آب مناسب در آن ریخت و در بستر آن در چند نقطه با وسعتی حدود ۳۰ در ۳۰ سانتیمتر علوفه مناسب مانند علوفه چمنی طبیعی و یا مصنوعی قابل جابجایی ریخت.

شاید به هر کشوری که توجه نماییم در آن استفاده از ماهی گلدفیش برای نگهداری از دیرباز رواج داشته است. همین امر باعث شده که درست ندانیم خاستگاه اصلی آن کجاست و از کدام کشور با این گستردگی به مناطق مختلف جهان راه یافته است.

لازم به ذکر است که چینی ها قرنهاست این ماهی را نگهداری کرده و نژادهای گوناگونی از آن بدست آورده اند. بدون شک ماهی گلدفیش اولین ماهی آکواریومی است که انسان توانسته است نسبت به تکثیر مصنوعی آن اقدام نماید (Barnabe, 1990).

تکثیر آن کار نسبتا ساده ای است به شرط آن که مولدها در شرایط مناسبی برای تولیدمثل پرورش یافته باشند.

برای نگهداری آنها در آکواریوم حتی در فصول سرد، نیازی به بخاری نیست، چه این ماهی می توانند سرمای تا ۴ درجه سانتیگراد و گرمای کمی بیشتر از ۳۰ درجه سانتیگراد را تحمل نمایند.

برای موفقیت در امر تکثیر، بایستی حداقل ۴ ماه پیش از زمان تخمریزی، مولدها در آبی که حرارت آن حداقل به ۱۲ درجه سانتیگراد برسد، قرار گیرند و به خوبی تغذیه شوند.

در صورتی که مولدین در طول سال در گرمای ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتیگراد باشند، هرگز تولید تخم خوب نمی کنند و د رچنین شرایطی امکان تکثیر آنها وجود نخواهد داشت. اگر نگهداری و آماده سازی مولدین به درستی انجام گیرد، تکثیر آنها آسان است.

تشخیص نر و ماده اگرچه نسبتا ساده است ولی برای آنهایی که اولین بار اقدام به تکثیر آنها می نمایند، کمی دشوار است.

در فصل بهار روی سر و سرپوش آبششی ماهی نر دانه هایی ایجاد می شود که در اصطلاح به آنها دانه های مرواریدی گفته می شود. ظهور این دانه ها حاکی از آمادگی آن برای تولیدمثل است.

ماهی گلدفیش فقط روی بسترهای گیاهی تخمریزی می کند. اگر تنها یک مولد ماده خوب دارید بهتر است از یک آکواریوم بزرگ برای تخمریزی استفاده کنید.

در صورتی که از حوضچه پلاستیکی و یا استخر کوچک خاکی استفاده کرده اید، هر روز بایستی بسترهای تخمریزی را آزمایش کنید. اگر روی یکی از آنها تخمریزی صورت گرفته است، بایستی آن را از استخر یا حوضچه پلاستیکی خارج کرده و در جای مناسب دیگری قرار دهید تا دوره رشدونمو جنینی را طی کرده و از تخم خارج شوند.

در صورت لزوم بایستی گیاه قابل جابجایی دیگری در حوضچه یا آکواریوم گذاشته شود. طول دوره رشدونمو جنینی بسته به درجه حرارت آب از ۳ تا ۵ روز می باشد. هرچه درجه حرارت آب کمتر باشد، طول دوره رشدونمو جنینی بیشتر خواهد بود. معمولا با این کار حداکثر ۴ روز به طول می انجامد.

پس از این که دو سوم کیسه زرده جذب شد، تغذیه نوزادها از محیط آکواریوم یا استخر شروع می شود. اولین غذایی را که نوزادها مصرف می کنند زئوپلانکتونهای کوچکی است که میتوان آنها را در آب تولید نمود. بهترین آنها انواع انفوزوئرها می باشد.

بدیهی است امکان تولید کافی انفوزوئر در آکواریوم ها وجود ندارد ولی در حوضچه ها یا استخرهای کوچک خاکی میتوان آنها را به اندازه کافی تولید نمود. معمولا طول دوره انکوباسیون، یعنی از بارور شدن تخم تا خروج نوزادان از تخم برابر مدت زمان لازم تا آغاز شنای آزاد و شروع به خوردن غذا از محیط بیرون است.

از آنجا که دوره انکوباسیون، یعنی از بارور شدن تخم تا خروج نوزادها از تخم، برابر مدت زمان لازم تا آغاز شنای آزاد و شروع به خوردن غذا از محیط بیرون است. از آنجا که دوره انکوباسیون این ماهی حدود ۴ روز به درازا می کشد، دوره رشدونمو نوزاد و آغاز شنای آزاد هم حدود ۴ روز می باشد ولی حتما بایستی از اوائل روز سوم غذای مناسب زنده در اختیار آنها قرار گیرد.

ده روز پس از تولد میتوان از ناپلیوس آرتمیا استفاده نمود. در این وقت نوزادها آنقدر رشد کرده اند تا بتوانند ناپلیوس آرتمیا را به راحتی بخورند. بهتر است نوزادان را روزانه ۸ تا ۱۰ بار و حداقل هر ۲ ساعت یکبار در وقتی که هوا روشن است غذا داد.

اگر از غذاهای غیرزنده استفاده می شود هرگز نباید غذای زیادی به آنها داده شود تا باعث آلوده کردن آب گردد. اگر غذا دادن باتوجه به شرایط طبیعی و در طول روشن بودن هوا صورت گیرد، برای نوزادها بهتر است ولی اگر آکواریوم یا حوضچه در جایی است که در طول شب هم چراغ ها روشن هستند، می توانید حدود ۱۸ ساعت در روز به آنها غذا دهید، حسن غذاهای زنده مثل ناپلیوس آرتمیا در این است که اگر بیشتر از حد هم به آکواریوم یا حوضچه ها اضافه شود، زنده خواهند ماند و اثری در آلوده کردن آب نخواهند داشت.