روماتیسم مفصلی یک واژه غیراختصاصی در پزشکی است که در مورد گروهی از بیماری‌ها که مفاصل و بافت همبند را درگیر می‌کنند به کار می‌رود.

روماتیسم مفصلی ، اصطلاحی عمومی است که برای بیان مشکلات جسمی مختلفی از آن استفاده می‌شود. این مشکلات عموما با عنوان اختلالات روماتیسمی شناخته می‌شوند. مشکلاتی که با ورم و التهاب مفاصل، ماهیچه‌ها و بافت‌هایی مرتبط هستند که اندام‌های مختلف بدن را به اعضای داخلی بدن متصل می‌کنند. بسیاری از اختلالات روماتیسمی در دسته‌ی بیماری های خودایمنی جای می‌گیرند. یعنی اختلالاتی که در آنها، سیستم ایمنی بدن به‌جای حمله به جرم‌ها، میکروب‌ها و ویروس‌ها به بافت‌های سالم حمله می‌کند.

روماتیسم مفصلی آرتریت روماتوئید و روماتیسم قلبی تب روماتیسمی گفته می‌شود. به علم مطالعه و درمان این گروه از بیماری‌ها روماتولوژی می‌گویند.

آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی یک بیماری خود ایمنی مزمن است. این بیماری در واقع نوع التهابی بیماری روماتیسم است که علاوه بر درگیر کردن مفاصل، می‌تواند روی دیگر اعضای بدن نیز تاثیر بگذارد. علائم روماتیسم مفصلی شامل درد مفاصل، خشکی مفاصل، التهاب مفاصل و خشکی صبحگاهی طولانی‌تر از یک ساعت بدن می‌شود.

بر اساس آزمایش خون، حدود ۸۰ درصد از بیمارانی که روماتیسم مفصلی دارند، علائم روماتیسم را هم دارند. این بیماری معمولا یک الگوی قرینه در مفاصل دارد؛ برای مثال وقتی بیماری به زانو می‌رسد، معمولا هر دو زانوی بیمار درگیر می‌شوند و نه فقط یک زانو.

علائم روماتیسم مفصلی چیست؟

مهمترین علائم روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید درد و خشکی صبحگاهی مفاصل بدن بخصوص دست همراه با احساس ضعف و خستگی است که به‌صورت تدریج در عرض چند هفته تا چند ماه ایجاد شده و شدت پیدا می‌کند.

مفاصل آسیب پذیر در بیماری روماتیسم

شایعترین مفاصل درگیر، مفاصل انگشتان دست، مچ دست، پا و مچ پا هستند.

با این حال هر مفصلی در بدن امکان آسیب پذیری از این بیماری را دارد. زانو، مفصل ران، شانه، آرنج و گردن هم در این بیماری درگیر می‌شوند.

از خصوصیات ابتلا مفاصل در این بیماری این‌ است که مفاصل به‌صورت دوطرفه درگیر می‌شوند مثلا مچ هر دو دست یا انگشتان هر دو دست است.

طی این بیماری التهاب مایع مفصلی باعث ورم، درد، قرمزی، حرارت و خشکی در مفصل زانو می‌شود. مفصل ضخیم می‌شود و سلول‌های ملتهب آنزیمی ترشح می‌کنند که باعث تحلیل استخوان و غضروف می‌شود. آسیب و تغییر فرم مفصل ممکن است منجر به محدودیت در حرکت و کاهش عملکرد مفصل شود.

روماتیسم یک بیماری ژنتیکی است و مهمترین عامل در بروز بیماری‌های ژنتیکی، عامل ژنتیک است؛ با این حال ژن‌ها برای فعال شدن و تحریک سیستم ایمنی، نیاز به عامل محرک بیرونی دارند.

سیگار و عوامل ایجادکننده روماتیسم

در بیماری‌های ژنتیکی مانند روماتیسم ژن‌های مستعد برای فعال شدن معمولا عوامل محرک را از محیط دریافت می‌کنند.

عامل‌های محیطی می‌توانند بیماری‌های عفونی باشند و تنها عامل خارجی که رابطه مشخص آن با ابتلا به روماتیسم به اثبات رسیده، مصرف دخانیات به خصوص سیگار است که باعث می‌شود بیماری نهفته روماتیسم بروز کند و یا شدت بیماری افزایش یابد.

از این رو پزشکان به افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به روماتیسم دارند و در واقع مستعد ابتلا هستند، توصیه می‌کنند از مصرف سیگار پرهیز کنند.

چاقی و روماتیسم

چاقی و اضافه وزن در شدت بیماری‌های روماتیسمی به ویژه نوع آرتروز آن نقشی موثر دارد.

در آرتروز که نوع مکانیکی بیماری روماتیسم است، با تحرک درد بیمار افزایش می‌یابد و هرچه فرد وزن بیشتری داشته باشد، میزان التهابات و درد ناشی از آن بیشتر می‌شود.

کم تحرکی و روماتیسم

کم تحرکی و ورزش نکردن، نوع شغل، وضعیت نامناسب بدن در هنگام انجام کار و امور روزانه و مصرف سیگار به خصوص در بروز پوکی استخوان ارتباط مستقیم دارد.

پیشگیری از ابتلا به روماتیسم

 برخی انواع روماتیسم مانند پوکی استخوان قابل پیشگیری است و می‌توان در برخی از سنین مانند دوره یائسگی یا حوالی سن بلوغ با توجه بیشتر به روش‌های پیشگیرانه از بروز این بیماری پیشگیری کرد.

به طور کلی با پرهیز از مصرف دخانیات و الکل، رژیم غذایی سالم، رفع چاقی و اضافه وزن و داشتن تحرک بدنی کافی می‌توان در هر سنی از بروز پوکی استخوان پیشگیری کرد.

اگر به هر یک از بیماری‌های روماتیسم مفصلی مثل لوپوس و … دچار هستید، باید حتما زیر نظر پزشک باشید. برای درمان این نوع از بیماری‌ها از داروهای ضدالتهاب استروئيدی و غیراستروئيدی (NSAIDs) نظیر ایبوپروفن (ادویل) و ناپروکسِن (آلِو) استفاده می‌شود. این داروها، هر دو به کاهش التهاب کمک می‌کنند. استروئیدها نیز باعث کاهش بیش‌فعالی سیستم ایمنی می‌شوند. داروهای مذکور از شدت علائم بیماری‌های مفصلی می‌کاهند و از تخریب بافت‌ها هم جلوگیری به عمل می‌آورند.

انواع گوناگونی از داروهای دیگر، به ویژه برای جلوگیری از فعالیت‌های مخرب سیستم ایمنی بدن وجود دارد. این داروها زمانی تجویز می‌شوند که داروهای استروئیدی قادر به کنترل علائم بیماری و رفع مشکلات نباشند. داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی هم بعضا بسیار مؤثر واقع می‌شوند، اما متأسفانه عوارض جانبی دارند. درواقع، به‌خاطر کاهش توان سیستم ایمنی بدن که در اثر مصرف داروها ایجاد می‌شود، بدن در مقابله با عفونت‌ها کم‌توان‌تر عمل خواهد کرد.

بیماری نقرس با دارویی به نام کلشیسین (کُلکریس) درمان می‌شود. مصرف این دارو به مقابله در برابر نقرس کمک می‌کند. اگر حملاتی که در بیماری نقرس به بدن صورت می‌گیرد، پرتعداد باشد، پزشک تصمیم به تجویز داروهایی خواهد گرفت که کریستال‌های ایجاد شده از سوی اسید اوریک را حل می‌کند و از طریق ادرار از بدن خارج می‌کنند.

عوامل خطرساز در ابتلا به روماتیسم مفصلی

اگر در خانواده‌ی خود سابقه‌ی وجود این بیماری را داشته باشید، احتمال ابتلا به روماتیسم مفصلی در شما بیشتر خواهد بود. لازم به ذکر است که زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به بیماری‌های روماتیسم مفصلی، لوپوس، بیماری‌های خودایمنی مانند اسکلرودرمی و … هستند. دلیل این موضوع هنوز مشخص نیست، اما احتمالا استروژن در ایجاد التهاب نقش دارد.

ابتلا به روماتیسم مفصلی در هر سنی می‌تواند به وقوع بپیوندد، اما در برخی از مقاطع زندگی، بدن بیشتر مستعد چنین مشکلاتی است. برای مثال در دوران نوجوانی و سنین دهه‌ی ۲۰ زندگی، امکان دچارشدن به لوپوس بیشتر است. روماتیسم مفصلی هم بیشتر در بازه‌ی ۴۰ تا ۶۰ سالگی ایجاد می‌شود.

زمان مراجعه به پزشک

اگر دچار درد مفاصل هستید و هیچ دلیل مشخصی برای این دردها وجود ندارد، حتما باید به پزشک مراجعه کنید. برای مثال دلیل مشخصی چون پیچ‌خوردن پا برای‌تان رخ نداد؛ ولی در ناحیه‌ی قوزک دچار احساس درد هستید. بعضا لازم است برای معاینه‌ی بهتر و دقیق‌تر به روماتولوژیست‌ها مراجعه کنید. پزشکان هم برای بررسی علائم تورم و نقاطی که دچار مشکل هستند، نیاز به معاینه‌ی جسمی دارند. گاهی‌اوقات، نواحی دچار مشکل دارای حرارت و گرما هستند و این موضوع را با لمس آن ناحیه می‌توان دریافت.

برخی از مشکلات مرتبط با تورم مفاصل به سادگی قابل تشخیص نیستند. به ویژه زمانی که علائم پوستی بیرونی وجود نداشته باشد. برای تشحیص، پزشکان از آزمایش‌های خون، عکس‌برداری یا سایر انواع معاینات تصویری نظیر سونوگرافی بهره می‌برند. بسیاری از بیماری‌های مفصلی با مصرف دارو و تغییر سبک زندگی بهبود پیدا می‌کنند. حتی در بعضی از موارد، بدون پیگیری درمان‌های جدی امکان مدیریت و درمان خانگی این مشکلات وجود دارد. خوشبختانه در حوزه‌ی مشکلات روماتیسم مفصلی، مطالعات، پژوهش‌ها و داروهای بسیاری وجود دارد و همه‌ی اینها درمان را آسان‌تر می‌کنند.